Norma wynikająca z art. 229 Kodeksu pracy dotyczy jednego z ważniejszych obowiązków pracodawcy w sferze bhp, a mianowicie – przeprowadzenia profilaktycznych badań lekarskich. Jest to obowiązek należący do grupy obowiązków prewencji, którego wykonanie warunkuje dopuszczenie pracownika do pracy. Obciąża on każdego pracodawcę, niezależnie od typu pracodawcy oraz liczby i celu zatrudnienia pracowników. Jego adresatem jest każdy indywidualnie oznaczony kandydat na pracownika oraz pracownik, niezależnie od podstawy zatrudnienia pracowniczego oraz wymiaru czasu pracy.
Realizacja obowiązku przeprowadzenia badań profilaktycznych wymaga zastosowania art. 229 Kodeksu pracy oraz rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30.05.1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (t.j. Dz. U. z 2016 r., poz. 2067 ze zm.), wydanego na podstawie art. 229 §8 Kodeksu pracy, jak również ustawy z 27.06.1997 r. o służbie medycyny pracy (t.j. Dz.U. z 2022 r., poz. 437).
W szerokiej nowelizacji Kodeksu pracy wynikającej z ustawy z dnia 1 grudnia 2022 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2023 r., poz. 240) znalazła się również taka – obowiązująca od 21 lutego 2023 r. – dotycząca badania profilaktyczne pracowników.
Do już obowiązujących zapisów art. 229 Kodeksu pracy określających procedury i krąg osób podlegających profilaktycznym badaniom: wstępnym, okresowym i kontrolnym, dodana została regulacja dotycząca możliwości skorzystania w ramach badań profilaktycznych z programów zdrowotnych lub programów polityki zdrowotnej realizowanych przez ministra właściwego do spraw zdrowia lub Narodowy Fundusz Zdrowia.
Jak stanowi art. 229 §61 – 65 Kodeksu pracy w przypadku, gdy pracownik skierowany na wstępne, okresowe albo kontrolne badania lekarskie spełnia warunki objęcia programem zdrowotnym lub programem polityki zdrowotnej, lekarz przeprowadzający wstępne, okresowe albo kontrolne badania lekarskie kieruje pracownika, za jego zgodą, do udziału w programie zdrowotnym lub programie polityki zdrowotnej.
Koszty badania wykonanych w ramach tych programów nie obciążają pracodawców, gdyż finansowane są na zasadach określonych w programie zdrowotnym lub programie polityki zdrowotnej. Pracodawca będzie jednak zobowiązany umożliwić ich wykonanie w miarę możliwości w godzinach pracy. Za czas niewykonywania pracy w związku z przeprowadzanymi badań pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, a w razie przejazdu na te badania do innej miejscowości przysługują mu należności na pokrycie kosztów przejazdu według zasad obowiązujących przy podróżach służbowych.
Jeżeli zakres badań określonych w programie zdrowotnym lub programie polityki zdrowotnej nie odpowiada pełnemu zakresowi badań wymaganych w celu wydania orzeczenia lekarskiego dotyczącego przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku w warunkach pracy opisanych w skierowaniu, lekarz przeprowadzający wstępne, okresowe albo kontrolne badania lekarskie wydaje pracownikowi również skierowanie na przeprowadzenie pozostałych badań wynikających z tych przepisów.
Wykaz programów zdrowotnych lub programów polityki zdrowotnej realizowanych przez ministra właściwego do spraw zdrowia lub Narodowy Fundusz Zdrowia, które uwzględnia lekarz w ramach przeprowadzania badania wstępnego, badania okresowego albo badania kontrolnego pracownika ogłasza, w drodze obwieszczenia Minister właściwy do spraw zdrowia.
Szczególny czas epidemii przyniósł również szczególną regulację dotyczącą pracowniczych badań profilaktycznych. Na mocy art. 12a ust. 1 pkt 1 i ust. 2 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2095 ze zm.) wykonywanie obowiązku okresowych badań lekarskich ulega zawieszeniu w stanie zagrożenia epidemicznego i stanie epidemii, a po ich ustaniu należy te badania wykonać niezwłocznie, lecz nie później niż w ciągu 180 dni.
Ponadto w ust. 3 art. 12a ww. ustawy wskazano, iż przypadku braku dostępności do lekarza uprawnionego do przeprowadzenia badania wstępnego lub kontrolnego, badanie takie może przeprowadzić i wydać odpowiednie orzeczenie lekarskie inny lekarz. Orzeczenie lekarskie wydane przez innego lekarza traci moc po upływie 180 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego, w przypadku, gdy nie zostanie ogłoszony stan epidemii albo od dnia odwołania stanu epidemii.
Nie można również zapominać o wyłączeniu obowiązku badań wynikających z zapisów zawartych w art. 229 §11 i §12, który stanowi, że wstępnym badaniom lekarskim nie podlegają osoby:
- przyjmowane ponownie do pracy u tego samego pracodawcy na to samo stanowisko lub na stanowisko o takich samych warunkach pracy w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy z tym pracodawcą;
- przyjmowane do pracy u innego pracodawcy na dane stanowisko w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy, jeżeli posiadają aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie i pracodawca ten stwierdzi, że warunki te odpowiadają warunkom występującym na danym stanowisku pracy, z wyłączeniem osób przyjmowanych do wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych;
- przyjmowanie do pracy, a pozostającej jednocześnie w stosunku pracy z innym pracodawcą posiadające aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy, przy zachowaniu warunków jak w pkt. 2.
Artykuł napisany przez:
Ewa Bielecka
Absolwentka prawa na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach oraz administracji na Uniwersytecie Gdańskim. Długoletni pracownik działu Prawnego w Państwowej Inspekcji Pracy, wykładowca prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Obecnie prowadzi własną działalność gospodarczą, zajmuje się szkoleniami i doradztwem z zakresu prawa pracy.
