Co kryje się pod pojęciem prawa do urlopu?
Prawo do wypoczynku to jedna z naczelnych zasad prawa pracy. Zgodnie z Kodeksem pracy (Art. 152 KP) „pracownikowi przysługuje prawo do corocznego, nieprzerwanego, płatnego urlopu wypoczynkowego (…)”. Pracownik także nie może zrzec się prawa do tego urlopu. Pracodawca natomiast jest obowiązany udzielić pracownikowi urlopu w tym roku kalendarzowym, w którym pracownik uzyskał do niego prawo.
Czym jest urlop zaległy?
W sytuacji, kiedy jednak nie uda nam się wykorzystać urlopu wypoczynkowego w roku kalendarzowym, w którym to uzyskaliśmy do niego prawo, staje się on urlopem zaległym. Jest on wobec tego rodzajem urlopu wypoczynkowego, który nie został wykorzystany w bieżącym roku kalendarzowym. W kolejnym roku kalendarzowym pracownik nadal utrzymuje prawo do jego wykorzystania, ale już na pewnych konkretnych zasadach
Wobec powyższego z urlopem zaległym mamy do czynienia w sytuacji, gdy pracownik nie wykorzystał przysługującego mu urlopu wypoczynkowego w całości lub w części w roku kalendarzowym, za który ten urlop przysługuje w związku z np.:
- długim okresem choroby,
- oddelegowaniem do innych obowiązków,
- przebywaniem na urlopach związanych z rodzicielstwem
W przypadku urlopu zaległego nie obowiązuje zasada mówiąca o jego udzieleniu w drodze porozumienia między pracodawcą a pracownikiem. W tych okolicznościach pracodawca ma prawo wyznaczyć termin takiego urlopu.
Sąd Najwyższy stwierdził, że w stosunku do zaległych urlopów pracowniczych, pracodawca może podjąć jednostronną decyzję o terminie ich udzielenia nawet bez zgody pracownika. Pracodawca może wysłać pracownika na zaległy urlop, nawet, gdy ten nie wyraża na to zgody (wyrok SN z dnia 24.01.2006 r., sygn. akt I PK 124/05).
Co się dzieje kiedy jednak pracownik nie wykorzysta urlopu zaległego?
Zgodnie z art. 168 Kodeksu pracy „Urlopu niewykorzystanego w terminie ustalonym zgodnie z art. 163 należy pracownikowi udzielić najpóźniej do dnia 30 września następnego roku kalendarzowego”. Po upływnie tego terminu mamy do czynienia z obowiązkiem pracodawcy wypłaty ekwiwalentu za niewykorzystany urlop – art. 171. § 1 k.p.:
„W przypadku niewykorzystania przysługującego urlopu w całości lub w części z powodu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy pracownikowi przysługuje ekwiwalent pieniężny”
Ekwiwalent urlopowy to kwota, jaką pracownik powinien otrzymać za dni niewykorzystanego urlopu wypoczynkowego w sytuacji, gdy dochodzi do rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy a wypłacany jest w ostatnim dniu zatrudniania. Sąd Najwyższy w wyroku z 29 marca 2001 r. orzekł:
„(…) z dniem rozwiązania stosunku pracy prawo pracownika do urlopu wypoczynkowego w naturze przekształca się w prawo do ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop. W tym też dniu rozpoczyna bieg termin przedawnienia roszczenia o ekwiwalent pieniężny za niewykorzystane w naturze, a nieprzedawnione urlopy wypoczynkowe. Prawo pracownika do ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy powstaje z chwilą rozwiązania umowy o pracę albo jej wygaśnięcia (…)” (sygn. akt I PKN 336/00, OSNP 2003/1/14).
Jak wyliczyć ekwiwalent za niewykorzystany urlop?
Ekwiwalent za niewykorzystany urlop oblicza się na podstawie Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8.01.1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop.
Schemat wyliczenia:
- Ustalamy, które składniki wchodzą do podstawy ekiwalentowej.
- Wyznaczamy podstawę ekwiwalentową po dopełnieniu podstawy.
- Obliczamy stawkę za 1h ekwiwalentu dzieląc powyższą podstawę przez współczynnik ekwiwalentowy.
- Dzielimy uzyskaną kwotę przez liczbę godzin, która odpowiada dobowej normie czasu pracy.
- Mnożymy wyliczoną stawkę przez liczbę godzin niewykorzystanego przez pracownika urlopu wypoczynkowego.
Termin wypłacenia ekwiwalentu za niewykorzystany urlop
Dzień ustania zatrudnienia powinien być dniem wypłaty ekwiwalentu. Wobec tego w dniu, w którym dochodzi do ustania zatrudnienia, należy pracownikowi wyliczyć i wypłacić ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany urlop wypoczynkowy.
Roszczenia ze stosunku pracy ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. W tej sytuacji liczonych od dnia rozwiązania stosunku pracy.
Artykuł napisany przez:
Barbara Pawełko-Czajka
Wykładowca Wyższej Szkoły Bankowej we Wrocławiu. Stale współpracuje m. in. ze Stowarzyszeniem Księgowych w Polsce, Bankowym Ośrodkiem Doradztwa i Edukacji. Posiada praktyczne doświadczenie w prowadzeniu szkoleń, dydaktyki akademickiej, doradztwie oraz w wdrażaniu przepisów prawnych z zakresu: ochrony danych osobowych (RODO), prawa pracy, zatrudniania cudzoziemców, umów cywilno-prawnych, prawa ubezpieczeń społecznych w firmach, urzędach i instytucjach.
