Urlop opiekuńczy – jak możesz z niego skorzystać?

Co kryje się pod pojęciem „urlopu opiekuńczego”? Dla kogo jest ten urlop i jakie są zasady korzystania z niego? 

W artykule 1731 znajdujemy wyjaśnienie pojęcia „ prawa do urlopu opiekuńczego”. 

Art.  1731.  [Prawo do urlopu opiekuńczego]

• 1.  Pracownikowi przysługuje w ciągu roku kalendarzowego urlop opiekuńczy, w wymiarze 5 dni, w celu zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia osobie będącej członkiem rodziny lub zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych.
• 2.  Za członka rodziny, o którym mowa w § 1, uważa się syna, córkę, matkę, ojca lub małżonka.
• 3.  Urlopu, o którym mowa w § 1, udziela się w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy.
• 4.  Urlopu, o którym mowa w § 1, udziela się na wniosek pracownika złożony w postaci papierowej lub elektronicznej w terminie nie krótszym niż 1 dzień przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu.
• 5.  We wniosku wskazuje się imię i nazwisko osoby, która wymaga opieki lub wsparcia
  z poważnych względów medycznych, przyczynę konieczności zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia przez pracownika oraz w przypadku członka rodziny – stopień pokrewieństwa
  z pracownikiem lub w przypadku osoby niebędącej członkiem rodziny – adres zamieszkania tej osoby.

Urlop opiekuńczy przeznaczony jest dla pracowników. Umożliwia im zapewnienie osobistej opieki lub wsparcia krewnemu lub osobie zamieszkującej z pracownikiem w tym samym gospodarstwie domowym, którzy wymagają znacznej opieki lub znacznego wsparcia
z poważnych względów medycznych, określonych przez poszczególne państwa członkowskie. 

Jak widzisz celem urlopu opiekuńczego jest zapewnienie osobistej opieki lub wsparcia osobie, która jest członkiem rodziny. Nie są to pojęcie tożsame. 

W tym miejscu należy wyjaśnić co kryje się pod definicją krewnego, która budzi dość spore wątpliwości? Czy mogą być to również np. dzieci pozostające pod opieką pracownika w razie ustanowienia rodziny zastępczej czy babcia lub dziadek, ciocia lub wujek, siostra lub brat? 

W tym miejscu należy sięgnąć do art. 3 ust. 1 lit. e dyrektywy 2019/1158, zgodnie z którym „krewny” oznacza syna, córkę, matkę, ojca, małżonka (małżonkę) lub partnera (partnerkę)
w związku partnerskim, w przypadku gdy prawo krajowe uznaje takie związki partnerskie. 

Polskie prawo nie uznaje związków partnerskich tak więc art. 1731 § 1 nie obejmuje partnera (partnerki) pojęciem krewnego. Jednakże w tym przypadku przepisy przewidują inne rozwiązanie i przyznają prawo do urlopu opiekuńczego czyli możliwość objęcia opieką lub wsparciem  osób, które nie będą członkiem naszej rodziny ale zamieszkują z nami w tym samym gospodarstwie domowym. 

Podsumowując powyższe warunkiem skorzystania z nowego uprawnienia jest konieczność zapewnienia osobistej opieki przez pracownika osobie, która jest członkiem rodziny, ale także przepisy dają możliwość opieki nad osobami, które zamieszkują z nami w gospodarstwie domowym. 

Jak skorzystać z nowego prawa do urlopu opiekuńczego?

Pracownik, który będzie chciał skorzystać z nowych rozwiązań jest zobowiązany do złożenia wniosku do pracodawcy. Ten wniosek może złożyć w postaci papierowej lub elektronicznej
w terminie nie krótszym niż jeden dzień przed rozpoczęciem skorzystania z tego urlopu. Dokument ten powinien zawierać najważniejsze informacje, które uprawniają pracownika do skorzystania z nowego typu urlopu. Chodzi tu o: 

• imię i nazwisko osoby nad którą będzie sprawowana opieka, 
• określenie przyczyny konieczność zapewnienia osobistej opieki, 
• stopień pokrewieństwa jeżeli mamy do czynienia z członkiem rodziny,
• adres zamieszkania osoby objętej opieką w przypadku kiedy nie jest uznana za członka rodziny. 

W przypadku opieki nad osobami, które nie są członkami naszej rodziny w znaczeniu definicji „krewnego” a planujemy skorzystać z nowego prawa w sytuacji konieczności opieki nad nimi istotną informacją podawaną we wniosku przez pracownika będzie wskazanie adresu zamieszkania tej osoby. Ma to na celu potwierdzenie, że osoba, która wymaga opieki i nie jest członkiem naszej rodziny zamieszkuje z pracownikiem pod tym samym adresem zamieszkania.

Należy podkreślić, że do wniosku nie załącza się żadnej dokumentacji medycznej. Pracownik musi jedynie jednak wskazać przyczynę: konieczności zapewnienia opieki lub wsparcia osobie w nim wymienionej.

Czy pracodawca może pytać o powód kiedy otrzyma wniosek o urlop opiekuńczy? 

Pracodawca nie może oczekiwać od pracownika złożenia innych danych niż wynikają
z planowanych przepisów wobec tego we wniosku pracownik nie będzie podawał również szczegółowych informacji na temat stanu zdrowia osoby, którą będzie się opiekował.  

Czy pracownik otrzyma wynagrodzenie za okres sprawowania opieki?

W tym miejscu należy także wyjaśnić zasady rozliczania nowego urlopu. Z artykułu 80 kodeksu pracy wynika prawo do wynagrodzenia za pracę wykonaną. Mamy też przepisy, które przyznają pracownikowi na pewnych zasadach wynagrodzenie, pomimo że praca nie była świadczona. 

Jak wygląda sytuacja w przypadku skorzystania z prawa do urlopu opiekuńczego? 

Otóż pracownik, który będzie korzystał z prawa do urlopu opiekuńczego w wymiarze 5 dni
w roku kalendarzowy za ten czas niewykonywania pracy nie zachowa prawa do wynagrodzenia. Natomiast okres przez który pracownik korzysta z nowego urlopu opiekuńczego będzie wliczał się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze. 

Czy pracodawca jest zobowiązany do udzielenie urlopu opiekuńczego?

Wniosek o nowy typ urlopu opiekuńczego jest wiążący dla pracodawcy. Pracodawca co do zasady nie ma podstaw do odmowy prawa do udzielenia takiego urlopu. Nowe przepisy gwarantują również pracownikowi, który będzie z niego korzystał – ochronę stosunku pracy. Pracodawca bowiem w stosunku do pracowników, którzy będą korzystali z ww. uprawnień nie może prowadzić jakichkolwiek przygotowań do zwolnienia. Stosunek pracy pracownika, który korzysta z uprawnienia do urlopu opiekuńczego podlega ochronie przed wypowiedzeniem i rozwiązaniem na zasadach wskazanych w art. 177 § 1, § 11, § 4 i 41. Przepisy odsyłają także do nowego brzmienia artykułu 1864 Kodeksu pracy, który mówi
o ochronie pracownika po powrocie do pracy po urlopach związanych z rodzicielstwem. Ochrona ta obejmuje okres od dnia złożenia wniosku o wymienione w tym przepisie urlopy do dnia zakończenia tych urlopów. Wynika to z art. 12 pkt 1 dyrektywy 2019/1158, zgodnie
z którym państwa członkowskie wprowadzają niezbędne środki w celu zakazania zwalniania oraz wszelkich przygotowań do zwolnienia pracowników z powodu wystąpienia przez nich
z wnioskiem o urlop ojcowski, urlop rodzicielski, urlop opiekuńczy lub skorzystania z takiego urlopu lub z powodu skorzystania przez nich z prawa do wystąpienia z wnioskiem o elastyczną organizację pracy. 

A więc czemu ma służyć nowe prawo pracownika do urlopu opiekuńczego? 

Wg. głównych założeń Dyrektywy Work Life-Balance jest to m.in. poprawa dostępu do rozwiązań w zakresie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym.  Nowe rozwiązania umożliwiają pracownikowi zapewnienie osobistej opieki lub wsparcia krewnemu lub osobie zamieszkującej z nim w tym samym gospodarstwie domowym z powodu poważnych względów medycznych.