W Kodeksie Pracy pracodawcy mają możliwość stosowania różnych systemów czasu pracy w zależności od potrzeb ich organizacji. W ramach prawnych tego co oferuje Kodesks Pracy, pracodawca może wybrać dla siebie natępujące systemy czasu pracy:
1) System podstawowego czasu pracy tzn. zazwyczaj to oznacza stałe godziny oraz dni pracy i bardziej w tym zakresie chodzi o to, że nie można planować i oczekiwać od wykonywania pracy ponad 8 godzin dziennie oraz w inne dni, niż zostało to zaplanowane np. praca w biurze w dni robocze od poniedziałku do piątku od 8:00 do 16:00.
2) Równoważny art. 135-137 Kodeksu Pracy, praca może być planowana i wykonywana do 12, 16 lub 24 godzin w dobie pracowniczej (w zależności od pewnych uwarunkowań), np. praca hurtowni w dziele spedycji na którym ze względu na różne godziny dostaw pracodawca wprowadził 12 godzinny dzień pracy.
3) Ruch ciągły art. 138 Kodeksu Pracy tzn. praca planowana do 12 godzin na dobę w organizacjach, które ze względu na technologię produkcji nie mogą wstrzymać pracy np. praca w hucie, w której nie można wygaszać pieca.
4) Przerywany art. 139 Kodeksu Pracy tzn. w tym systemie może być tylko jedna przerwa w pracy np. praca kierowcy przywożącego i odwożącego dzieci do szkoły.
5) Zadaniowy art. 140 Kodeksu Pracy tzn. pracownik otrzymuje zadanie lub zadania do wykonania i sam sobie organizuje czas i aktywność, ale w ramach norm czasu pracy i odpoczynków np. przedstawiciel handlowy, który może swoją aktywność zawodową ustalać dowolnie pod możliwości spotkań z klientami.
6) Skrócony tydzień art. 143 Kodeksu Pracy tzn. pracownicy pracują krócej niż 5 dni w tygodniu pracy, np. praca zaplanowana w 4 dni po 10 godzin.
7) Weekendowy art. 144 Kodeksu Pracy tzn. praca możliwa tylko w piątki, soboty, niedzielę i święta np. praca na produkcji w firmie, której stali pracownicy pracują od poniedziałku do piątku, ale ta firma ma kłopoty z zachęcaniem/motywowanie swoich pracowników do pracy w weekendy i święta. W takich firmie podjęto decyzje o zatrudnieniu dodatkowych pracowników tylko na te „niepopularne” dni pracy.
8) Skróconej normy art. 145 Kodeksu Pracy tzn. iż pracownik nie może pracować w po 8 godzin dziennie z uwagi na ochronę zdrowia lub względy dotyczące bhp, np. osoby niepełnosprawne w umiarkowanym i znacznym stopniu niepełnosprawności mogą, na warunkach ogólnych, pracować do 7 godzin dziennie.
Z tych systemów jakie Państwu zaprezentowałem, większość ma pewne ograniczenia lub bariery które dosyć mocno ograniczają pracodawców w tworzeniu planów pracy. W przypadku organizacji, która ma dużą zmienność zapotrzebowania na pracę lub jej charakterystyka dzialanlności powoduje znaczną zmienność, to najlepszym system czasu pracy jest system równoważnego czasu pracy.
Znaczenie systemu równoważnego
System równoważnego czasu pracy jest najbardziej elastycznym z systemów czasu pracy, jednakże warto wiedzieć jak z tego systemu korzystać. W tym systemie czas pracy równoważony jest odpoczynkiem tj.:
– jeśli zaplanowano do 12 godzin pracy, to pracownikowi należy się 12 godzin odpoczynku zgodnie z art. 135 Kodeksu Pracy,
– jeśli zaplanowano do 16 godzin pracy, to pracownikowi należy się 16 godzin odpoczynku zgodnie z art. 136 Kodeksu Pracy,
– jeśli zaplanowano do 24 godzin pracy, to pracownikowi należy się 24 godzin odpoczynku zgodnie z art. 137 Kodeksu Pracy,
W każdy z tych systemów art. 135-137 Kodeksu Pracy minimalny odpoczynek jest standardowy, tj. co najmniej 11 godzin w przypadku małej liczy godzin pracy.
Elastyczność oznacza, że praca może być planowana i wykonywania po 12 godzin bez konieczności zapłaty dodatków za pracę w godzinach nadliczbowych lub w mniejszym wymiarze np. 4 godzin dziennie. Taka elastyczność oznacza dla pracodawców bardzo duże możliwości planowania czasu pracy w odniesieniu do faktycznych potrzeb np. w przypadku organizacji, której aktywność jest nierównomierna tj. na początku miesiąca mało pracy, a pod koniec miesiąca dużo to pracodawca może tak sporządzić harmonogram czasu pracy, aby to uwzględnić. Ograniczeniami w planowaniu czasu pracy jest:
– wymiar czasu pracy (nie wolno planować ponad wymiar w przyjętym okresie rozliczeniowym),
– odpoczynki dobowe (11 godzin dziennie),
– odpoczynki tygodniowe (35 godzin tygodniowo, nie mniej jednak niż 24 godzin tygodniowy),
– doba pracownicza (konieczność zapewnienia odpoczynków w dobie pracowniczej).
Zasady ustawowe
System równoważnego czasu pracy jest jednym z wielu systemów przewidzianych w Kodeksie Pracy. Podstawowe zasady zostały ustalone w art. 135 Kodeksu pracy:
„Jeżeli jest to uzasadnione rodzajem pracy lub jej organizacją, może być stosowany system równoważnego czasu pracy, w którym jest dopuszczalne przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy, nie więcej jednak niż do 12 godzin, w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca. Przedłużony dobowy wymiar czasu pracy jest równoważony krótszym dobowym wymiarem czasu pracy w niektórych dniach lub dniami wolnymi od pracy.
W szczególnie uzasadnionych przypadkach okres rozliczeniowy, może być przedłużony, nie więcej jednak niż do 3 miesięcy.
Przy pracach uzależnionych od pory roku lub warunków atmosferycznych okres rozliczeniowy, może być przedłużony, nie więcej jednak niż do 4 miesięcy.”
Istnieją jeszcze dwie odmiany systemu równoważnego określone:
1) Dozór i pogotowie pracy – art. 136 Kodeksu Pracy:
„Przy pracach polegających na dozorze urządzeń lub związanych z częściowym pozostawaniem w pogotowiu do pracy może być stosowany system równoważnego czasu pracy, w którym jest dopuszczalne przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy, nie więcej jednak niż do 16 godzin w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca. Pracownikowi przysługuje, bezpośrednio po każdym okresie wykonywania pracy w przedłużonym dobowym wymiarze czasu pracy, odpoczynek przez czas odpowiadający co najmniej liczbie przepracowanych godzin, niezależnie od przewidzianych ustawowych odpoczynków.”
2) Ochrona i pilnowanie mienia – art. 137 Kodeksu Pracy:
„Do pracowników zatrudnionych przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób, a także pracowników zakładowych straży pożarnych i zakładowych służb ratowniczych może być stosowany system równoważnego czasu pracy, w którym jest dopuszczalne przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy do 24 godzin, w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca.”
Daniel Pałyga
Absolwent Uniwersytetu Opolskiego Wydziału Ekonomicznego na kierunku Administracja. Ukończył także Studia podyplomowe na Wydziale Zarządzania, Informatyki i Finansów na Uniwersytecie Ekonomicznym we Wrocławiu. Były Inspektor Pracy z Opola zajmujący się tematyką związaną z kontrolą prawnej ochrony pracy, bezpieczeństwa i higieny pracy, legalnością zatrudnienia. Od 1997 r. związany z szeroko pojętym zarządzaniem ludźmi. Posiada szerokie doświadczenie z zakresu stosowania i interpretacji dokonywanych przez organy państwowe oraz praktyk stosowanych przez podmioty prywatne. Przez 11 lat pracownik Państwowej Inspekcji Pracy, wcześniej pracował w agencji pracy, gdzie realizował projekty związane z zatrudnianiem osób poza granicami Polski, pracą tymczasową, doradztwem personalnym. Posiada ponad 5-letnie doświadczenie w urzędach zajmujących się kontrolą legalności zatrudnieni.
