Artykuł napisany przez:
Barbara Pawełko-Czajka
Wykładowca Wyższej Szkoły Bankowej we Wrocławiu. Stale współpracuje m. in. ze Stowarzyszeniem Księgowych w Polsce, Bankowym Ośrodkiem Doradztwa i Edukacji. Posiada praktyczne doświadczenie w prowadzeniu szkoleń, dydaktyki akademickiej, doradztwie oraz w wdrażaniu przepisów prawnych z zakresu: ochrony danych osobowych (RODO), prawa pracy, zatrudniania cudzoziemców, umów cywilno-prawnych, prawa ubezpieczeń społecznych w firmach, urzędach i instytucjach.
W wyniku powodzi, która dotknęła wielu regionów Polski, pracownicy poszkodowani przez żywioł stanęli w obliczu wielu wyzwań – zarówno osobistych, jak i zawodowych. Obecnie obowiązujące przepisy prawa oferują szereg rozwiązań, które mogą wspierać pracowników w trudnych sytuacjach. Jednocześnie, aby usprawnić i rozszerzyć dostęp do wsparcia, trwają prace nad specustawą powodziową, której projekt został przyjęty przez Sejm. Ustawa ta ma na celu wprowadzenie nowych, dedykowanych form pomocy dla osób i przedsiębiorstw dotkniętych klęską żywiołową, a także uproszczenie procedur związanych z uzyskiwaniem wsparcia. Celem nowych regulacji jest nie tylko doraźna pomoc, ale również stworzenie warunków sprzyjających szybszemu powrotowi do normalnego funkcjonowania po katastrofie. W artykule omówię obecne formy wsparcia dla pracowników oraz perspektywy zmian wynikające z przygotowywanych przepisów.
Nieobecność usprawiedliwiona spowodowana powodzią
W obliczu klęski żywiołowej, takiej jak powódź, pracownicy mogą znaleźć się w sytuacji, w której faktyczne wykonywanie obowiązków zawodowych staje się niemożliwe. Zgodnie z art 8 obowiązującej ustawy z dnia 16 września 2011 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi:
- nieobecność w pracy spowodowana powodzią jest uznawana za usprawiedliwioną.
- za czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy z tej przyczyny pracownikowi przysługuje prawo do odpowiedniej części minimalnego wynagrodzenia za pracę, jednakże przez okres nie dłuższy niż 10 dni roboczych wynikających z rozkładu czasu pracy pracownika.
Ponadto, sam pracodawca może zadecydować o formie wprowadzonego wsparcia ponad te, o których mówią powyższe przepisy. Zgodnie z §1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy i udzielania pracownikom zwolnień od pracy – przyczynami usprawiedliwiającymi nieobecność pracownika w pracy są zdarzenia i okoliczności określone przepisami prawa pracy, które uniemożliwiają stawienie się pracownika do pracy i jej świadczenie, a także inne przypadki niemożności wykonywania pracy wskazane przez pracownika i uznane przez pracodawcę za usprawiedliwiające nieobecność w pracy. W takiej sytuacji nieobecność usprawiedliwioną może uznać dla płatną i naliczyć wynagrodzenie.
Pomoc socjalna dla poszkodowanych
Pracownik, składając odpowiedni wniosek, ma możliwość uzyskania wsparcia w postaci zapomogi finansowej z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych (ZFŚS). Fundusz ten tworzony jest przez pracodawcę na podstawie regulaminu ZFŚS i ma na celu wspieranie pracowników w trudnych sytuacjach życiowych, w tym także w przypadku klęsk żywiołowych, takich jak powódź.
Pomoc socjalna z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych może obejmować np.:
- Bezzwrotną pomoc finansową (zapomogę), w tym na cele mieszkaniowe. Jej wysokość zależy od dostępnych środków w funduszu, liczby pracowników ubiegających się o wsparcie oraz ich aktualnej sytuacji życiowej i materialnej.
- Wsparcie rzeczowe – czyli pokrycie kosztów zakupu niezbędnych przedmiotów związanych z codziennymi potrzebami pracowników i ich rodzin, takich jak żywność, odzież, leki, sprzęt gospodarstwa domowego, materiały budowlane czy usługi remontowe.
- Odroczenie spłaty – częściowe lub całkowite umorzenie wcześniej udzielonej pożyczki mieszkaniowej w uzasadnionych przypadkach.
- Sfinansowanie zorganizowanego wypoczynku, zwłaszcza dla dzieci pracowników w wieku szkolnym, w formie kolonii, obozów czy wczasów, organizowanych przez pracodawcę lub inne instytucje, z uwzględnieniem sytuacji materialnej rodziny.
Wykonywanie innej pracy związanej z usuwaniem skutków powodzi
Pracodawca, który został dotknięty skutkami powodzi może również na podstawie art. 8 ust. 5 ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi powierzyć pracownikowi wykonywanie pracy innego rodzaju niż wynikająca z nawiązanego stosunku pracy, jeżeli jest to konieczne w związku z usuwaniem skutków powodzi u tego pracodawcy. Pracownik otrzymuje w takiej sytuacji wynagrodzenie, które zostaje obliczone według zasad obowiązujących przy obliczaniu wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego.
Przestój a gotowość do pracy pracownika po klęsce żywiołowej
W sytuacji, gdy zakład pracy zostanie dotknięty powodzią i nie może kontynuować normalnej działalności może dojść do tzw. przestoju. Przestój to czas, w którym z przyczyn niezależnych od pracownika, praca nie może być wykonywana, mimo że pracownik jest gotowy do jej podjęcia. W takim przypadku pracownik, który zgłasza swoją gotowość do pracy, ma prawo do wynagrodzenia przestojowego.
Zgodnie z art 81 §1 Kodeksu pracy:
Pracownikowi za czas niewykonywania pracy, jeżeli był gotów do jej wykonywania, a doznał przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy, przysługuje wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania – 60% wynagrodzenia. W każdym przypadku wynagrodzenie to nie może być jednak niższe od wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów.
Warto jednak zaznaczyć, że pracodawca może zaproponować pracownikowi w czasie przestoju inne zadania. Zgodnie z art 81 §3. Kodeksu pracy:
Pracodawca może na czas przestoju powierzyć pracownikowi inną odpowiednią pracę, za której wykonanie przysługuje wynagrodzenie przewidziane za tę pracę, nie niższe jednak od wynagrodzenia ustalonego zgodnie z §1. Jeżeli przestój nastąpił z winy pracownika, przysługuje wyłącznie wynagrodzenie przewidziane za wykonaną pracę.
Siła wyższa i urlop na żądanie w nieprzewidzianych sytuacjach klęski żywiołowej
Przepisy regulujące prawo do zwolnienia na okoliczność siły wyższej czy też prawo do skorzystania z urlopu na żądanie dają możliwość pracownikowi na szybkie dostosowanie się do nagłych, nieprzewidzianych sytuacji, takich jak klęski żywiołowe, z zachowaniem podstawowych praw związanych z wynagrodzeniem i czasem wolnym.
Zgodnie z Kodeksem pracy, pracownik ma prawo do 2 dni lub 16 godzin zwolnienia w ciągu roku w związku z nagłymi wydarzeniami losowymi, takimi jak powódź. W tym czasie przysługuje mu 50% wynagrodzenia.
Dodatkowo, pracownik może skorzystać z urlopu na żądanie. Pracownik ma prawo do 4 dni urlopu na żądanie w każdym roku kalendarzowym, które może wykorzystać w sytuacjach wymagających natychmiastowej reakcji. Taki urlop nie wymaga uzgodnienia z pracodawcą.
Zamknięty żłobek, przedszkole, szkoła podczas klęski żywiołowej
Nagłe i nieprzewidywalne zamknięcie placówek wiąże się dla pracownika z koniecznością sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem w wieku do 8 lat
W takiej sytuacji za czas tej nieobecności w pracy, w przypadkach określonych w art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby lub macierzyństwa, pracownikowi przysługuje zasiłek opiekuńczy.
- Zasiłek opiekuńczy przysługuje ubezpieczonemu zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad:
1) dzieckiem w wieku do ukończenia 8 lat w przypadku:
- a) nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola lub szkoły, do których dziecko uczęszcza, a także w przypadku choroby niani, z którą rodzice mają zawartą umowę uaktywniającą, o której mowa w 50 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (Dz. U. z 2023 r. poz. 204 i 1429), lub dziennego opiekuna sprawujących opiekę nad dzieckiem.
Elastyczna organizacja czasu pracy w klęsce żywiołowej
Zgodnie z aktualnymi przepisami, pracownik może wystąpić do pracodawcy o dostosowanie swojego czasu pracy do indywidualnych potrzeb wynikających z trudnej sytuacji.
Elastyczna organizacja pracy może obejmować m.in.:
- pracę zdalną,
- elastyczny czas pracy poprzez wprowadzenie ruchomego czy indywidualnego czasu pracy,
- praca w niepełnym wymiarze godzin.
Pracodawca powinien rozpatrzyć taki wniosek, uwzględniając zarówno potrzeby pracownika, jak i możliwości organizacyjne firmy.
Podsumowanie
Pracownicy dotknięci skutkami powodzi mają szereg uprawnień, które mogą pomóc im w radzeniu sobie z trudną sytuacją. Te rozwiązania mają na celu dać pracownikom szansę na szybkie dostosowanie się do skutków klęski żywiołowej, z zachowaniem podstawowych praw.
