Podatek VAT 2024 r. – najnowsze wyroki TSUE

W styczniu 2024 r. Trybunał sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał dwa ważne wyroki w kwestii podatku VAT. W związku z tym, że warto być na bieżąco z aktualnym orzecznictwem, postanowiłam przybliżyć Państwu oba wyroki, tym bardziej że jeden z nich odnosi się do polskiej sprawy.

Wyrok w sprawie C-442/22 – kto jest zobowiązany do zapłaty VAT?

Pierwszy z nich – wyrok z dnia z dnia 30 stycznia 2024 r. w  sprawie C-442/22, odnosi się do polskiej sprawy. Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczył wykładni art. 203 dyrektywy Rady 2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej został skierowany do Sądu w celu odpowiedzi na pytanie, czy w sytuacji, gdy pracownik podatnika VAT wystawi fałszywą fakturę z wykazanym podatkiem VAT (tzw. „pustą” fakturę), na której wykazał dane pracodawcy jako podatnika, bez jego wiedzy i zgody, zobowiązanym do zapłaty VAT jest podatnik VAT, którego danymi bezprawnie posłużono się w treści faktury, czy też pracownik, który bezprawnie wykazał VAT na fakturze, wykorzystując dane pracodawcy?

Zgodnie z art. 203 dyrektywy VAT, każda osoba wykazująca VAT na fakturze jest zobowiązana do zapłaty podatku wykazanego na tej fakturze. Odpowiednikiem tego przepisu w polskiej ustawie o VAT jest art. 108 ustawy o VAT.

TSUE uznał, że wystawca faktury wskazującej kwotę VAT jest zobowiązany do zapłaty tej kwoty niezależnie od jakiejkolwiek winy, jeżeli istnieje ryzyko utraty wpływów podatkowych. Kwoty VAT zostały bowiem fikcyjnie zafakturowane, aby umożliwić adresatom tych faktur uzyskanie prawa do odliczenia tego VAT w sposób noszący znamiona oszustwa. Jeżeli chodzi natomiast o identyfikację adresata obowiązku ustanowionego w owym art. 203 dyrektywy VAT, należy zauważyć, że użycie wyrażenia „każda osoba” wskazuje na to, że jego adresatem niekoniecznie jest podatnik (tj. pracodawca). Wyrażenie „każda osoba”, ze względu na jego ogólny i niezróżnicowany charakter, może bowiem odnosić się zarówno do podatnika, jak i do pracownika. W niniejszej sprawie pracownica wykorzystała dane swojego pracodawcy bez jego wiedzy i zgody do wystawiania fałszywych faktur wykazujących VAT i przedstawiających tego ostatniego jako podatnika w celu niezgodnej z prawem sprzedaży tych faktur, tak aby nabywcy mogli w sposób nieuzasadniony skorzystać z prawa do odliczenia nienależnego VAT. Co do zasady zatem, za podatek VAT wynikający z „pustych” faktur odpowiada pracownik wystawiający dokumenty. Jeżeli jednak pracodawca nie wykazał, iż dochował należytej staranności w celu uniknięcia wystawiania fałszywych faktur, albowiem uchybił ciążącemu na nim obowiązkowi nadzoru nad pracownikiem, a jego niedbalstwo uniemożliwiło mu wykrycie stanowiących oszustwo praktyk jego pracownicy i zapobieżenia, to podatnika (pracodawcę) należy uznać za osobę, która zobowiązana jest do zapłaty podatku wskazanego w spornych fakturach. Trybunał przypomniał, że podmiot gospodarczy powinien przedsięwziąć wszelkie środki, jakich można od niego racjonalnie wymagać, w celu upewnienia się, że dokonywana przez niego transakcja nie prowadzi do udziału w oszustwie w VAT. 

Wyrok w sprawie C-537/22 – dlaczego odmówiono spółce prawa do odliczenia VAT?

Drugi z wyroków TSUE z dnia 11 stycznia 2024 r., w sprawie C-537/22, dotyczył prawa do odliczenia podatku od wartości dodanej (VAT) związanego z nabyciem towarów. 

Spółce Global Ink Trade odmówiono prawa do odliczenia VAT związanego z nabyciem dostarczonych jej towarów z uwagi na brak wiarygodności, niepewności co do rzeczywistej tożsamości ich dostawcy. Członek zarządu przedsiębiorstwa wystawiającego faktury, nie dopełnił bowiem obowiązków w zakresie deklaracji i zapłaty VAT, o czym spółka Global Ink Trade jakoby powinna była wiedzieć. Organ podatkowy uznał w tym względzie, że spółka Global Ink Trade dopuściła się biernego oszustwa. 

Trybunał przypominał, iż krajowy organ podatkowy nie może w sposób ogólny wymagać, by podatnik zamierzający skorzystać z prawa do odliczenia VAT badał, czy wystawca faktury wypełnił swoje obowiązki w zakresie złożenia deklaracji i zapłaty VAT. Organ podatkowy, który zamierza odmówić podatnikowi prawa do odliczenia, musi wykazać w sposób prawnie wymagany, zgodnie z zasadami dowodowymi przewidzianymi w prawie krajowym, zarówno obiektywne okoliczności wykazujące istnienie oszustwa w zakresie VAT, jak i te, które wykazują, że podatnik dopuścił się tego oszustwa lub że wiedział (względnie powinien był wiedzieć) iż nabycie towarów lub usług powoływane na poparcie tego prawa wiązało się z oszustwem. Niezależnie od rodzaju oszustwa lub badanych działań, fiskus nie może posługiwać się tylko przypuszczeniami lub domniemaniami. W konsekwencji Trybunał przyjął, że dyrektywę VAT należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwia się ona temu, aby w sytuacji gdy organ podatkowy zamierza odmówić podatnikowi korzystania z prawa do odliczenia naliczonego VAT, ów organ podatkowy ograniczył się do tylko ustalenia i stwierdzenia, że transakcja ta stanowi część zamkniętego łańcucha fakturowania. Do obowiązków organu podatkowego należy zatem z jednej strony dokładne określenie znamion oszustwa i udowodnienie działań stanowiących oszustwo, a z drugiej strony wykazanie, że podatnik brał czynny udział w tym oszustwie lub że wiedział (względnie powinien był wiedzieć), iż nabycie towarów lub usług powoływane w celu uzasadnienia tego prawa wiązało się z rzeczonym oszustwem, co niekoniecznie oznacza zidentyfikowanie wszystkich uczestników oszustwa oraz prowadzonych przez nich działań.

Podsumowanie

W świetle przytoczonych styczniowych wyroków płyną następujące wnioski:

• Po pierwsze – podatnicy muszą dołożyć wszelkich starań, aby zapewnić odpowiedni nadzór nad osobami wystawiającymi dla nich dokumenty sprzedaży, aby zapobiec wystawianiu fikcyjnych faktur mających na celu wyłudzenie podatku VAT, jeśli nie chcą ponosić finansowej odpowiedzialności za podatek wynikający z tych faktur. 
• Po drugie – organy podatkowe nie mogą arbitralnie przyjmować, że przedsiębiorca brał udział w oszustwie podatkowym. Chcąc pozbawić go prawa do odliczenia VAT, zobowiązane są do wykazania tego faktu stosownymi dowodami.