Jak stanowi art. 1 ustawy z 23.05.1991 r. o związkach zawodowych, związek zawodowy jest dobrowolną i samorządną organizacją ludzi pracy, powołaną do reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych. Nie każdy związek zawodowy może jednak wykonywać uprawnienia wynikające z ustawy o związkach zawodowych i innych przepisów prawa pracy.
Uprawnienia, jakie przyznaje ustawa o związkach zawodowych oraz inne przepisy prawa pracy zakładowej organizacji związkowej będą przysługiwały jedynie tej organizacji, która zrzesza, co najmniej 10 członków. Oznacza to, że prawo pracy nakłada pewne obowiązki na pracodawcę tylko wobec takich organizacji związkowych, których liczebność członków wynosi minimum 10 osób.
Oznacza to, że organizacja związkowa zrzeszająca mniej niż 10 pracowników nie może m.in. podejmować żadnych działań przewidzianych w przepisach prawa pracy, takich jak wyrażanie opinii bądź zgody w kwestii wypowiedzenia lub rozwiązania stosunku pracy. Pracodawca nie ma obowiązku współdziałania z taką organizacją, organizacja taka nie reprezentuje jej członków w rozumieniu art. 38 kodeksu pracy, a członkowie zarządu tej organizacji nie korzystają z ochrony przewidzianej w art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych.
Co jednak bardzo istotne, krąg osób wchodzących w skład zakładowej organizacji związkowej gwarantujących skorzystanie przez nią z ustawowych uprawnień jest obecnie zdecydowanie węższy niż krąg osób, które mogą należeć do związków zawodowych. Minimum 10 członków, z których musi składać się zakładowa organizacja związkowa, stanowią, bowiem:
- pracownicy u pracodawcy objętego działaniem tej organizacji lub
- inne niż pracownicy osoby wykonujące pracę zarobkową, które świadczą pracę, przez co najmniej 6 miesięcy na rzecz pracodawcy objętego działaniem tej organizacji.
Nie ma przeszkód, aby pracownik należał jednocześnie do kilku organizacji związkowych, o ile statut organizacji tego nie zakazuje. W takiej sytuacji przy ustalaniu liczby członków zrzeszonych w organizacji związkowej osoba ta może być uwzględniona jednak tylko, jako członek jednej wskazanej przez siebie zakładowej organizacji związkowej (art. 251 ust. 5 ustawy o związkach zawodowych).
Skoro prawo pracy nakłada obowiązki na pracodawcę wobec takich organizacji związkowych, których liczebność członków wynosi minimum 10 osób, to istotne staje się, aby pracodawca posiadał rzetelne i aktualne informacje w kwestii liczby członków zakładowej organizacji związkowej.
Od 01.01.2019 r. organizacje związkowe są zobowiązane do przedstawiania pracodawcy informacji o łącznej liczbie członków, co 6 miesięcy, odpowiednio według stanu na 30 czerwca i 31 grudnia, w terminie do 10 dnia miesiąca następującego po tym okresie.
Pierwsza informacja o liczbie członków powinna zostać przedstawiona w terminie 2 miesięcy od dnia utworzenia organizacji związkowej (dotyczy organizacji utworzonych w ciągu 6-miesięcznego okresu sprawozdawczego). Przedstawienie „pierwszej informacji” nie zwalnia organizacji z obowiązku złożenia informacji „okresowej”, (co 6 miesięcy). Zarówno „pierwsza”, jak i „okresowa” informacja udostępniana jest przez pracodawcę do wglądu innej działającej u niego organizacji związkowej na pisemny wniosek tej organizacji.
W tym miejscu dodać należy, że obowiązek informacyjny organizacji dotyczy przedstawienia wyłącznie liczby członków tej organizacji. Oznacza to, że nie ma obowiązku podawania imiennych list danej organizacji ani tym bardziej innych danych członków.
Organizacji związkowej, która nie wypełniła w terminie obowiązków informacyjnych wobec pracodawcy nie przysługują uprawnienia zakładowej organizacji związkowej do czasu wykonania tych obowiązków (art. 251 ust. 6 ustawy o związkach zawodowych).
Pracodawca mając uzasadnione podejrzenia, co do nieprawdziwości informacji o liczbie członków przedstawionej przez związek zawodowy ma prawo złożyć zastrzeżenia bez konieczności ich uzasadniania związkowi zawodowemu. Takie zastrzeżenia może zgłosić również każda inna organizacja związkowa działająca u pracodawcy.
Jeżeli zastrzeżenia zostaną złożone, to związek zawodowy, którego dotyczą, ma 30 dni na wystąpienie do sądu rejonowego – sądu pracy właściwego ze względu na siedzibę pracodawcy z wnioskiem o ustalenie liczby członków. Jeżeli tego nie zrobi, to traci status i uprawnienia organizacji zakładowej (lub międzyzakładowej). Jeżeli natomiast wystąpi z wnioskiem, to liczba członków będzie weryfikowana przez sąd w postępowaniu nieprocesowym. Sąd ma na to 60 dni.
Związek zawodowy powinien poinformować pracodawcę o złożeniu wniosku do sądu. W innym przypadku pracodawca ma, bowiem prawo zaprzestać uznawania związku za organizację zakładową (międzyzakładową) wraz z upływem terminu na złożenie wniosku.
Z kolei o wszczęciu postępowania pracodawcę powinien poinformować sąd. Pracodawca ma wówczas prawo przystąpienia do postępowania w charakterze uczestnika, składania wniosków dowodowych oraz dostępu do akt. Jedyne, czego nie może robić, to przetwarzać danych dotyczących członkostwa.
Jeżeli zastrzeżenie, co do liczebności danej zakładowej organizacji związkowej okazało się bezpodstawne, ponowne zgłoszenie przez te podmioty zastrzeżenia, co do liczebności tej samej organizacji związkowej może nastąpić nie wcześniej niż po upływie roku od dnia uprawomocnienia się orzeczenia w sprawie ustalenia liczby członków tej organizacji (art. 251 ust. 12 ustawy o związkach zawodowych). Oznacza to, że po bezpodstawnym zgłoszeniu zastrzeżeń należy „odczekać” przynajmniej rok na możliwość zgłoszenia kolejnych zastrzeżeń.
Ewa Bielecka
Absolwentka Uniwersytetu Gdańskiego na Wydziale Prawa i Administracji – kierunek: Administracja oraz Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach na Wydziale Prawa i Administracji kierunek: Prawo. Długoletni pracownik działu Prawnego w Państwowej Inspekcji Pracy Oddział w Koszalinie, wykładowca prawa pracy i ubezpieczeń społecznych – na Gdańskiej Wyższej Szkole Humanistycznej Filia w Koszalinie, wykładowca prawa pracy na studiach podyplomowych – na Politechnice Koszalińskiej, wykładowca prawa pracy na studiach podyplomowych – w Europejskim Centrum Edukacyjnym w Koszalinie. Obecnie prowadzi własną działalność gospodarczą, zajmuje się szkoleniami i doradztwem z zakresu prawa pracy. Ekspert z zakresu prawa pracy, specjalista ds. doradztwa kadrowego i regulaminów pracy, doświadczony trener. Wieloletni pracownik Państwowej Inspekcji Pracy.
