Aktywność zawodowa pracownika może przybierać bardzo różne formy – od zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, przez realizację zadania w ramach umowy zlecenia aż po prowadzenie własnej działalności gospodarczej, przez co może funkcjonować zarówno w ramach stosunku pracy, jak i stosunku cywilnoprawnego.
Nie zawsze jednak pracownik posiada umowę o pracę, co często wynika z różnych, indywidualnych przyczyn. W efekcie jego sytuacja zawodowa nie zawsze jest korzystna z perspektywy prawnej – przede wszystkim w kontekście uprawnień pracowniczych. Jednym z kluczowych aspektów jest staż pracy, który ma istotne znaczenie np. przy wyliczaniu okresów urlopowych, prawa do emerytury czy innych świadczeń.
Dotychczasowe zasady wliczania stażu pracy
Dotychczas, osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych (takich jak zlecenie) czy też prowadzące działalność gospodarczą, były wyłączone z możliwości doliczania tego okresu do stażu pracy. To ma się jednak zmienić.
Obowiązujące przepisy ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy przewidują dwa typy stażu pracy: zakładowy oraz ogólny.
Zakładowy staż pracy
Jest to okres zatrudnienia u danego pracodawcy, który jest brany pod uwagę przy ustalaniu konkretnych uprawnień wynikających ze stosunku pracy. W zakładowym stażu pracy uwzględnia się wyłącznie czas przepracowany u tego konkretnego pracodawcy.
Przykładowo, zakładowy staż pracy ma znaczenie przy:
- obliczaniu długości okresu wypowiedzenia umowy o pracę (zarówno na czas określony, jak i nieokreślony),
- ustalaniu wysokości odprawy przysługującej przy rozwiązaniu umowy o pracę,
- określaniu wysokości odprawy pośmiertnej.
Ogólny staż pracy
W tym przypadku istotne są łączne okresy zatrudnienia u różnych pracodawców, które są brane pod uwagę przy ustalaniu uprawnień wynikających ze stosunku pracy. W tym przypadku liczy się całe dotychczasowe doświadczenie zawodowe pracownika, niezależnie od miejsca zatrudnienia.
Ogólny staż pracy ma znaczenie m.in. przy:
- ustalaniu wymiaru urlopu wypoczynkowego (20 czy 26 dni urlopu rocznie),
- nabywaniu prawa do urlopu wychowawczego.
Co wliczamy do okresu pracy?
Z powyższych zasad wynika, że do okresu pracy (od którego uzależnione są uprawnienia pracownicze) wlicza się okresy zatrudnienia, tj. pracy świadczonej w ramach stosunku pracy (a więc na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę). Co więcej, na podstawie art 155 kodeksu pracy wliczamy do okresu pracy także okres nauki – tutaj liczba lat jest zależna od uzyskanego wykształcenia.
Przełomowa zmiana od 2026 roku
Pracownik zatrudniony na podstawie umowy o pracę może dziś liczyć na pełnię praw wynikających ze stażu pracy, ale co z osobami, które przez wiele lat wykonywały swoje obowiązki zawodowe na podstawie umów zlecenia lub prowadziły własną działalność gospodarczą? Czy obecne przepisy nie są wobec nich dyskryminujące? Czy fakt, że byli aktywni zawodowo, ale w innej formie niż umowa o pracę, powinien odbierać im prawo do wliczania tego okresu do stażu pracy?
Odpowiedzią na te pytania zajął się Stały Komitet Rady Ministrów, który przyjął projekt nowelizacji Kodeksu pracy. Od stycznia 2026 roku osoby wykonujące pracę na podstawie umowy zlecenia oraz samozatrudnieni zyskają prawo do wliczania tych okresów do stażu pracy.
Co przewiduje projekt nowelizacji?
Poniżej zebrane zostały kluczowe zmiany z zaznaczeniem dodanych artykułów.
- Art. 302^1 § 1 – do okresu zatrudnienia wlicza się okresy prowadzenia przez osobę fizyczną pozarolniczej działalności oraz okresy pozostawania osobą współpracującą z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność, za które zostały opłacone składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe lub wypadkowe.
- Art. 302^1 § 3 – do okresu zatrudnienia wliczane będą także ww. okresy działalności zawodowej określone w art. 302^1 § 1 i 2, w których osoba fizyczna nie podlegała ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym na podstawie odrębnych przepisów. Są to okresy wykonywania pracy lub działalności co do zasady stanowiącej tytuł do ubezpieczeń społecznych.
- Art. 302^1 § 4 – do okresu zatrudnienia wlicza się udokumentowany, przebyty za granicą okres innej niż zatrudnienie działalności zarobkowej.
- Okres wykonywania pracy na podstawie umów zlecenia lub świadczenia usług zawartych z obecnym pracodawcą zostanie zaliczony zarówno do ogólnego, jak i do tzw. zakładowego stażu pracy.
Zgodnie z art. 302^1 §7-10, w zależności od rodzaju działalności wymagane będzie konkretne potwierdzenie.
- Okresy prowadzenia przez osobę fizyczną pozarolniczej działalności oraz okresy pozostawania osobą współpracującą z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność potwierdza wydane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych zaświadczenie o opłaceniu za dany okres składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe lub wypadkowe z danego tytułu.
- Okresy wykonywania zlecenia lub świadczenia usług przez osobę fizyczną na podstawie umów zlecenia, i umów o świadczenie usług oraz okresy wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, okresy pozostawania osobą współpracującą z ww. osobami, a ponadto okresy pozostawania przez osobę fizyczną członkiem rolniczej spółdzielni produkcyjnej i spółdzielni kółek rolniczych potwierdza wydane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych zaświadczenie o podleganiu ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.
- Okresy prowadzenia przez osobę fizyczną pozarolniczej działalności oraz okresy pozostawania osobą współpracującą z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność, w których osoba fizyczna nie podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym na podstawie odrębnych przepisów potwierdza zaświadczenie wydane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych o podleganiu ubezpieczeniu zdrowotnemu.
- Okresy wykonywania przez osobę fizyczną umowy zlecenia, świadczenia usług lub umowy agencyjnej oraz okresy pozostawania jako osoba współpracująca z taką osobą, a także okresy pozostawania członkiem rolniczej spółdzielni produkcyjnej i spółdzielni kółek rolniczych, w których to okresach osoba fizyczna nie podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym na podstawie odrębnych przepisów, potwierdza zaświadczenie wydane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
Podsumowanie
Zmiany w przepisach, których wejście w życie planowane są od 1 stycznia 2026 roku, to duży krok w stronę równości i sprawiedliwości na rynku pracy. Przez lata osoby pracujące na umowach zlecenia i prowadzące działalność gospodarczą były pozbawione przywilejów, które przysługiwały wyłącznie etatowcom, a ich zawodowy wkład (choć często nie mniejszy) nie był odpowiednio doceniany w przepisach prawa pracy. To zmiana, która odpowiada na potrzeby nowoczesnego rynku pracy i rosnącej liczby osób zatrudnionych w elastycznych formach współpracy. W ten sposób staż pracy przestanie być przywilejem tylko jednej grupy, a zacznie odzwierciedlać realny czas aktywności zawodowej.
Co to oznacza dla Ciebie i Twojej organizacji?
- Od 1 stycznia 2026 roku staż pracy będzie obejmował także okresy wykonywania pracy na podstawie umów zlecenia oraz prowadzenia działalności gospodarczej.
- Nowe przepisy pozwolą na wliczanie okresów umów zlecenia lub świadczenia usług zarówno do ogólnego, jak i zakładowego stażu pracy, co wpłynie na uprawnienia pracownicze (np. długość urlopu, prawo do odprawy).
- Potwierdzenie okresów działalności lub pracy na zleceniu będzie wymagało odpowiednich zaświadczeń z ZUS o opłaceniu składek lub o podleganiu ubezpieczeniom.
- Zmiany dotyczą także osób, które pracowały za granicą w ramach innej działalności zarobkowej niż umowa o pracę.
- Nowelizacja przepisów niesie za sobą konieczność aktualizacji procedur kadrowych w organizacjach.
- Pracodawcy powinni przygotować się na nowe obowiązki związane z weryfikacją i dokumentowaniem stażu pracy pracowników zatrudnionych w elastycznych formach.
Artykuł napisany przez:
Barbara Pawełko-Czajka
Wykładowca Wyższej Szkoły Bankowej we Wrocławiu. Stale współpracuje m. in. ze Stowarzyszeniem Księgowych w Polsce, Bankowym Ośrodkiem Doradztwa i Edukacji. Posiada praktyczne doświadczenie w prowadzeniu szkoleń, dydaktyki akademickiej, doradztwie oraz w wdrażaniu przepisów prawnych z zakresu: ochrony danych osobowych (RODO), prawa pracy, zatrudniania cudzoziemców, umów cywilno-prawnych, prawa ubezpieczeń społecznych w firmach, urzędach i instytucjach.
