Odpowiedzialność osoby zarządzającej nad pracownikami

Rola pracodawcy i kierownika w organizacji

W prawie pracy pracodawca i kierownik najczęściej określają osoby kierujące pracownikami. Są odpowiedzialne m.in. za wydawania poleceń oraz egzekwowania ich prawidłowego wykonania. Oznacza to nie tylko władztwo nad pracownikami, ale też odpowiedzialność za czynności przez nich wykonywane – nie tylko formalnie, lecz także prawnie (w zakresie postępowania wykroczeniowego jak i karnego). System prawny odpowiedzialności pracodawcy/kierownika obejmuje winę osobistą, a nie firmową, tj. za winy może odpowiadać nawet kilka osób, a nie tylko organizacja. 

Zakres odpowiedzialności

W Polskim systemie prawnym pracodawca i/lub kierownik odpowiadają zarówno w zakresie prawa pracy, jak i za bezpieczeństwo i higienę pracy. W przypadku nieprawidłowości, braku wiedzy, umiejętności lub doświadczenia nie oznacza, że poszczególna osoba będzie niewinna – może to tylko wypływać na większą lub mniejszą winę. Osobnym zagadnieniem jest odpowiedzialność karna, która dotyczy przestępstw popełnianych w świadomości skutków popełnienia lub powstrzymania się od działania.

Obowiązki wynikające z prawa pracy

Ustawodawca określił, jakie zadania z zakresu prawa pracy dotyczą zarządzających. Do najważniejszych obowiązków należy:

• zapewnić odpowiednią wiedzę pracownikom o tym, w jaki sposób praca ma być wykonywana według pracodawcy, dzięki czemu można wymagać od pracowników konkretnych standardów (jest to zazwyczaj określane w zakresie obowiązków),
• wskazywać pracownikom na piśmie, jakie są warunki zatrudnienia, zgodnie ustaleniami Kodeksu Pracy,
• planować czas pracy w taki sposób, aby pracownicy wykonywali pracę efektywnie, a nie efektownie, 
• organizować pracę w taki sposób, żeby przeciwdziałać dyskryminacji w zatrudnieniu, w szczególności ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także równo traktować w zatrudnieniu tych pracowników którzy mają różne umowy o pracę, czy to na czas określony, czy na czas nieokreślony bez względu na pełny lub niepełny wymiar czasu pracy, 
• zrobić wszystko, aby praca była wykonywana w bezpiecznych i higienicznych warunkach pracy,
• zapewniać systematyczne szkolenia pracowników w zakresie BHP i innych standardów obowiązujących w organizacji, a wymaganych od pracowników, np. normy ISO,
• zrobić wszystko co konieczne, żeby wynagrodzenie było prawidłowo i terminowo naliczane oraz wypłacane, 
• pozwalać pracownikom na dokształcanie się, jednakże w takim kierunku i zakresie jak tego pracodawca oczekuje,
• zapewnić sprawiedliwe oceny pracownicze, tak aby te same standardy dotyczyły wszystkich pracowników,  
• prowadzić dokumentację pracowniczą, tak aby nie została zniszczona niezależnie od tego, czy to jest wersja papierowa, czy też elektroniczna,
• zapobiegać  i przestrzegać norm dotyczących mobbingu wobec pracowników.

Obowiązki wynikające z BHP

Obowiązki z zakresu BHP w istotny sposób regulują, jak powinien zachowywać się pracodawca i pracownik w ewentualnej sytuacji zagrożenia, gdy to osoba kierująca pracownikami ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy. 

Do najważniejszych zadań należy:

• zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy – to pracodawca/bezpośredni przełożeni są odpowiedzialni za bezpieczeństwo wykonywania pracy,
• organizowanie pracy w taki sposób, aby przestrzegać przepisów i norm prawnych dotyczących BHP – przestrzegać należy zarówno norm powszechnie obowiązujących jak również norm wewnętrznych,
• stosowanie takich rozwiązań organizacyjnych oraz technicznych, aby poprawiać warunki pracy i lepiej chronić bezpieczeństwo pracy,
• eliminowanie lub ograniczanie niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych czynników środowiska pracy, np. ograniczanie hałasu, zapylenia itd. 
• objęcie szczególną ochroną pracowników młodocianych, kobiet w ciąży, kobiet karmiących dziecko piersią oraz osób niepełnosprawnych,
• realizowanie decyzji i innych środków prawnych wydawanych przez podmioty kontrolne, a dotyczących warunków wykonywania pracy, 
• informowanie pracowników o zagrożeniach w środowisku pracy oraz sytuacjach awaryjnych lub stanowiących zagrożenie, 
• prowadzenie dostosowanego do potrzeb systemu pierwszej pomocy zarówno w zakresie apteczek, jak i przeszkolonego personelu do udzielania pierwszej pomocy, 
• zapewnianie środków ochrony indywidualnej oraz znalezienie sposobu na konserwację i utrzymywanie w we właściwym stanie tych środków, 
• wprowadzenie takich rozwiązań organizacyjnych i technicznych, aby zabezpieczać pracowników przed wypadkami przy pracy oraz chorobami zawodowymi,
• dbanie o właściwy stan budynków, pomieszczeń pracy oraz taką organizację stanowisk pracy, aby zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
• egzekwowanie przestrzegania przez pracowników przepisów i zasad BHP,
• uwzględnianie zaleceń lekarza medycyny pracy określonych na orzeczeniach po badaniach wstępnych, okresowych i kontrolnych,
• zapewnianie regularnych szkoleń z zakresu BHP. 

Konsekwencje niewywiązania się z obowiązków

Jeśli w wyniku kontroli lub zgłoszenia okaże się, że osoba odpowiedzialna za zarządzanie pracownikami nie dopełnia swoich obowiązków, rozważyć należy 3 scenariusze:

• W przypadku nieprawidłowości osoba zarządzająca może zostać ukarana na wykroczenie w formie mandatu w kwocie 1 000 – 5 000 zł za jedno naruszenie przez Inspektora Pracy. 
• W przypadku odmowy przyjęcia mandatu lub decyzji Inspektora Pracy o skierowaniu wniosku
  o ukaranie do sądu, kwota grzywny może wzrosnąć do 30 000 zł za jedno naruszenie.
• W przypadku znaczniejszych nieprawidłowości może zostać skierowane zawiadomienie do prokuratury o podejrzeniu popełnienia przestępstwa.

Odpowiedzialność kierowników wiąże się także z zagadnieniami dotyczącymi sytuacji, w których praca lub maszyny i urządzenia mogą zostać wstrzymane przez Inspektora Państwowej Inspekcji Pracy, a takie sytuacje znacząco wpływają na terminowość wykonywanych zadań oraz ponoszone koszty przez organizacje.

Podsumowując: władza oznacza nie tylko przywileje, ale przede wszystkim odpowiedzialność na wielu obszarach, dlatego warto wiedzieć, jakie są możliwości i ograniczenia przy zarządzaniu personelem.